જન ધન યોજના અંતર્ગત કરોડો લોકો એ મૂળભૂત બચત બેંક ડિપોઝિટ એકાઉન્ટ્સ (BSBDA) ખોલ્યા છે. જો કે, આવા ખાતાઓ દ્વારા ડિજિટલ વ્યવહારો હવે મોંઘા થઈ રહ્યા છે. આ એટલા માટે છે કારણ કે ઘણી બેંકો એક નિશ્ચિત મર્યાદા પછી જન ધન યોજના માંથી ડેબિટ કરાયેલા ખાતા પર દર મહિને 20 રૂપિયા સુધી ચાર્જ વસૂલતી હોય છે. આ ચાર્જ દર મહિને 4 થી વધુ ટ્રાંઝેક્શન માટે BSBDA ખાતા પાસે થી લેવામાં આવે છે. આ રીતે, આવા ખાતાઓ સાથે ડિજિટલ ટ્રાંઝેક્શન કરવા થી ગ્રાહકો ને ખૂબ મોંઘા પડે છે. આવા માં તેમને દર મહિને નોંધપાત્ર રકમ ચૂકવવી પડે છે.
આઈઆઈટી બોમ્બે ના ગણિત વિભાગ ના પ્રોફેસર આશિષ દાસે પોતાના રિપોર્ટ માં અનેક ચોંકાવનારા દાવા કર્યા છે. તેમણે જણાવ્યું હતું કે, અન્ય નિયમિત ખાતાઓ ની તુલના માં, બેંકો દ્વારા BSBDA ને અડધી કાર્યવાહી કરવા માં આવે છે. ખાસ કરીને ડેબિટ ટ્રાંઝેક્શન ના કિસ્સા માં આ ભેદભાવ સ્પષ્ટપણે જોવા મળે છે.
આશિષ દાસે એક અભ્યાસ કર્યો હતો જેમાં જાણવા મળ્યું છે કે બેંકો દર મહિને 4 થી વધુ ડેબિટ માટે BSBDA માં ડેબિટ દીઠ 17.7 રૂપિયા લે છે. એક અંદાજ મુજબ, એસબીઆઈ એ નાણાકીય વર્ષ 2015 થી 2020 વચ્ચે ના 12 કરોડ ખાતા માંથી આવા ખર્ચ થી આશરે 300 કરોડ ની વસૂલાત કરી છે.
તે જ સમયે, પંજાબ નેશનલ બેંકે 3.9 કરોડ ખાતાઓ માંથી લગભગ 9.9 કરોડ રૂપિયા ની વસૂલાત કરી છે. આ સિવાય આઈડીબીઆઈ બેંકે જાન્યુઆરી 2021 ના રોજ આવા ખાતા માંથી 20 રૂપિયા ના ડેબિટ સુધી ના નોન-કેશ ડેબિટ ને ફરી થી વસૂલવા નો નિર્ણય લીધો છે.
વાસ્તવ માં, BSBDA સાથે આ સમસ્યા ઉભી થઈ છે જ્યારે એક યોજના હેઠળ મહિના માં ઓછા માં ઓછા ચાર વખત વિડ્રોલ ની મંજૂરી આપવામાં આવી હતી. આ પછી, બેંકો એ એમ માનવા નું શરૂ કર્યું કે મર્યાદા માં UPI અથવા RuPayકાર્ડ દ્વારા પૈસા ઉપાડવા નો સમાવેશ થાય છે.
જ્યારે આરબીઆઈ નો નિયમ છે, ત્યારે બેંક આવા ખાતાઓ પર સર્વિસ ચાર્જ લગાવી શકશે નહીં. તે જ સમયે, કેટલીક એવી બેંકો હતી જે 4 ડેબિટ પૂર્ણ થતાંની સાથે જ ગ્રાહકો ના આ એકાઉન્ટ્સ ફ્રીઝ કરે છે. હવે આ સમસ્યા નું નિરાકરણ લાવવા માટે, આરબીઆઈ એ 2019 માં બેંકો ને કહ્યું હતું કે જો ત્યાં ચાર થી વધુ ડેબિટ હોય તો તેઓ ચાર્જ લઈ શકે છે. ત્યારબાદ 1 જુલાઇ, 2019 થી, આ નિયમ પણ બેન્કો દ્વારા લાગુ કરવા માં આવ્યો હતો. જો કે, તે સમયે કોઈ વ્યાજબી દલીલ આપવા માં આવી નહોતી.
આ બાબતે તમારો અભિપ્રાય શું છે? જન ધન યોજના હેઠળ BSBDA ધરાવતા ગ્રાહકો સાથે બેંકો એ આવી રીતે વર્તવું યોગ્ય છે?
